سانسور در سینمای مصر

سانسور مهمترین مسئله سالهای متمادی سینمای مصر بود ولی به نظر می رسد با مسئولیت گرفتن علی ابو شادی منتقد معروف مصری چراغ سبزهای بسیاری به فیلمسازان داده شده به گونه ای که موضوعات مطرح شده اکثرا برای اولین بار است که بر روی پرده می روند. با نگاهی به فیلمهای اکران شده در سال 2009 متوجه می شویم که جسارت در بیان و نقد معضلات اجتماعی وجه مشترک غالب این آثار است  اگرچه هنوز تابوهای سه گانه معروف سینمای مصر یعنی سکس ، دین و سیاست بیشترین حساسیتها را در جامعه مصری برمی انگیزند. شاید هیچ یک از فیلمهای اکران امسال به اندازه فیلم  » دکان شحاته » در مطبوعات و رسانه های مصری جنجال نیافرید . گروه های بسیاری به عوامل سازنده فیلم و مهمتر از آن به شورای نظارت مصر انتقاد کردند  به گونه ای که علی ابو شادی که به افکار سکولارش شهرت دارد ، تهدید به استعفا کرد. فیلمی به کارگردانی خالد یوسف و با بازی خواننده لبنانی هیفا وهبی که فریادی بر علیه نظام سرمایه داری و همچنین نقد روابط اجتماعی در محله های فقیر نشین قاهره بود . خالد یوسف  دوربین خود را به میان پایین ترین طبقات جامعه مصری می برد و از فساد ، خشونت ، و محرومیتی که این گروه جامعه به آن مبتلا هستند می گوید .اما شورای نظارت اعطای مجوز نمایش را به حذف چند سکانس و تیتراژ جنجالی فیلم منوط کرد . تیتراژی که در آن فیلمساز به گونه ای مستند گذر زمان را با تیتر روزنامه ها که به اتفاقات مهم سالهای گذشته مصر اشاره داشتند ، نشان می داد. یکی از این تیترها که شورای نظارت اصرار زیادی به حذف آن داشت به حادثه غرق شدن یک کشتی مصری در سال 2006 که منجر به کشته شدن ده ها نفر شد اشاره می کرد ، قضیه ای که در آن زمان پرده از یک فساد اداری بسیار بزرگ برداشته بود.

از تیترهای حساسیت زای دیگر، قضیه آتش گرفتن سالن تئاتر قصر فرهنگ مصر در دو سال قبل بود  که باعث استعفای فاروق حسنی وزیر فرهنگ مصر شد که البته پس از آن به منصب خویش بازگشت. به غیر از تیتراژ شورای نظارت خواستار حذف چند سکانس تاثیر گذار دیگر را نیز داشت از جمله سکانسی از فیلم که در آن هیفا وهبی در کنار برادر و نامزدش می رقصد و آن دو را به جان هم می اندازد .همچنین سکانسی که در آن  بعضی از شخصیت های سیاسی و حزبی معروف را که با پول رای روستاییان را می خریدند به سخره گرفته بود. و نیز صحنه نخست فیلم هنگامی که ساکنان یک محله فقیر نشین جلوی حرکت قطار را گرفته و بار گندم آنرا به سرقت می برند.

اما نکته بسیار عجیب اینکه بعد از کوتاه نیامدن خالد یوسف، اداره سانسور اعطای مجوز نمایش را به هیاتی از وزارت کشور واگذار کرد و عجیبتر اینکه این هیئت رای به اکران فیلم بدون هیچ گونه حذفی داد و به بحث اول مطبوعات مصر در چندین هفته مبدل گشت. البته سینماگران مصر معمولا از دخالت مستقیم دولت خاطرات خوشی دارند که معروفترین آنها دخالت جمال عبدالناصر رییس جمهور محبوب و فقید مصر در اکران فیلم  «چیزی از جنس ترس»  نوشته نویسنده نوبلیست عرب نجیب محفوظ  بود. آن هنگام که اداراه سانسور به دلیل شباهت بسیار قهرمان فیلم با رییس جمهور عبدالناصر اجازه اکران به فیلم نداد اما شخص نجیب محفوظ فیلم را به جمال عبدالناصر نشان می دهد و عبدالناصر می گوید:» اگر ما تا این اندازه بد و شرور هستیم که در فیلم نشان می دهند پس بگذارید مردم نیز ببینند «

از دیگر فیلمهای مطرح و پر سرو صدای این سال فیلم پر ستاره » شهرزاد قصه بگو» به کارگردانی یسری نصرالله و با بازی  منا زکی بود که به استثمار زنان توسط مردان و ستمی که بر زن مصری در جامعه مردسالار روی می دهد می پرداخت . این فیلم اگرچه توانست از سد شورای نظارت به سلامت عبور کند اما گروه های دینی و بعضی از سیاستمداران خواستار توقیف فیلم شدند ، همچنان که  گروه بسیار بزرگی در فیس بوک  فیلم و منا زکی هنرپیشه نقش اول آن را تحریم کردند .این فیلم به دلیل جسارت در طرح موضوعاتی حساس در مورد زنان مورد استقبال جشنواره های بین المللی قرار گرفت و در داخل نیز توانست تماشگران زیادی را به سالنهای سینما بکشاند.

البته شورای نظارت همیشه کوتاه نمی آید به خصوص هنگامی که اصرار داشت سکانسی از  فیلم «بوبوس»  با بازی  یسرا و عادل امام  را که وجود آن را خدشه وارد کردن به حیا و عفت عمومی جامعه می دانست حذف شود وفیلم پس از حذف آن سکانس اجازه اکران یافت. سال گذشته نیز 18  صحنه از فیلم «سیکو سیکو» اثر کارگردان زن مصری «ایناس الدغیدی» حذف شد. کارگردانی که به جرات و جسارت در مطرح کردن مسائل زنان شهرت دارد. همچنان که فیلم » دیکتاتور» که به نقد فضای سیاسی کشورهای جهان سوم می پرداخت پس از حذف چند سکانس رنگ پرده را به خود دید. از سویی دیگر به  تعدادی از فیلمنامه ها همچون «پسر رییس»  به دلایل سیاسی اجازه ساخت نداد و آنها را به دلیل دخالت بی جا در سیاستهای امنیتی نظام و نقد شخصیتهای بزرگ سیاسی ممنوع کرد و سال گذشته نیز به فیلمی با موضوع قتل انور سادات رئیس جمهور پیشین مصر پروانه نمایش داده نشد ، جالب است که هر چهار فیلمنامه ای که تاکنون در مورد قتل سادات نوشته شده اند اجازه ساخت نگرفته اند . ظاهرا این سخت گیری فقط در مورد رؤسای جمهور مصر نیست زیرا که به سناریوی دیگری در مورد رئیس جمهور امریکا  با نام «حسن حسین اوباما» نوشته حسن رفضت اجازه ساخت داده نشد علیرغم اینکه نویسنده هرگونه توهینی به اوباما را در فیلمنامه رد کرده بود.

در دیگر سو هر از چندی خبری به گوش می رسد که فلان وکیل بر ضد فلان فیلم به دلیل اخلاقی و یا سیاسی به دادگاه شکایت کرده است . این وکلا که مطبوعات مصر آنها را «وکلای شهرت» می نامند به بهانه های مختلف از فیلمها ، بازیگران و کارگردانان شکایت می کنند .همچنان که  جماعت تندرو دینی که به اصحاب فتاوی معروف هستند نیز به روش خود اقدام به سانسور و نظارت می کنند و شاید شدید ترین آنها حمله مطبوعاتی و تلویزیونی  به فیلم  «دکان شحاته» و فیلم قبلی خالد یوسف  «حین میسره»   بود که برای نخستین بار رابطه دو زن همجنس باز را بر پرده نشان داده بود. آن هنگام که از دولت خواستار محاکمه سازندگان فیلم به اتهام فساد فی الارض شدند . مردم مصر سخنان این گروه را بسیار جدی می گیرند زیرا که هنوز جنجالی ترین فتوای شان را در مورد دانشمند معروف عرب  «دکترنصر حامد ابوزید»  فراموش نکرده اند . هنگامی که دادگاه را مجبور کردند  که ابوزید را به اتهام خروج از اسلام از زنش جدا کند . آنهم به دلیل سخنرانی های ابو زید در دانشگاه قاهره که آن را توهین به قران و اسلام میدانستند.

محمدرضا فرطوسی